خبرگزاری حوزه | ماه مبارک رمضان را ماه بهار قرآن نامیده‌اند. این تشبیه از روایتی منسوب به امام محمدباقر (ع) برگرفته‌شده که می‌فرمایند: «لِکُلِّ شَیْ‌ءٍ رَبِیعٌ وَ رَبِیعُ الْقرآن شَهْرُ رَمَضَانَ/ برای هر چیزی بهاری است و بهار قرآن ماه رمضان است».

دلیل نامیدن ماه رمضان با عنوان بهار قرآن این است که قرآن کریم در این ماه نازل ‌شده، چنانکه در آیه‌ی ۱۸۵ بقره آمده: شَهْرُ رَمَضانَ الَّذی أُنْزِلَ فیهِ الْقرآن هُدیً لِلنَّاسِ وَ بَیِّناتٍ مِنَ الْهُدی‌ وَ الْفُرْقان: ماه رمضان است ماهی که قرآن، برای راهنمایی مردم و نشانه‌های هدایت و فرق میان حق و باطل، در آن نازل ‌شده است.

اکنون‌ که این ماه عزیز فرارسیده و پروردگار توفیق انس با قرآن را نصیب بندگانش فرموده، توجه به یک نکته لازم و ضروری است. قرآن، کتاب آسمانی ما، رسانه‌ای از جانب خداوند متعال جهت هدایت و راهنمایی همه‌ی انسان‌هاست.

رسانه، در معنای کلی خود هر ابزاری برای برقراری ارتباطات و حامل یا واسط پیام به‌حساب می‌آید. به‌عبارت‌دیگر، رسانه محتوایی است که در یک ارتباط، درصدد انتقال معنا و مفهومی از فرستنده به گیرنده است.

به‌صورت کلی، در هر فراگرد ارتباطی دست‌کم سه عنصر اساسی وجود دارد: فرستنده، گیرنده و محتوا.

خداوند متعال قرآن کریم را برای انسان‌ها فرو فرستاد و این‌یک فرایند ارتباطی به‌حساب می‌آید. در این فرایند، فرستنده‌ی پیام، خداوند متعال است. گیرنده‌ی پیام یا مخاطبان آن، همه‌ی انسان‌ها، در همه‌ی زمان‌ها و مکان‌ها هستند؛ به‌عبارت‌دیگر «انسان بماهو انسان».

همان‌گونه که قرآن کریم در آیه ۲۷ سوره تکویر می‌فرماید: إِنْ هُوَ إِلَّا ذِکْرٌ لِلْعَالَمِینَ: این قرآن جز تذکر برای جهانیان نیست. سومین و مهم‌ترین عنصر ارتباط، محتوای پیام یا همان معنایی است که از فرستنده به گیرنده منتقل می‌شود. قرآن کتاب آسمانی ما، همان پیام و محتوایی است که از طرف خداوند متعال به مخاطبان منتقل می‌شود و فراگرد ارتباط خداوند با انسان را میسر می‌سازد.

نکته اینجاست که قرآن یک رسانه‌ی عادی نیست و دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی است که آن را از سایر رسانه‌ها متمایز می‌سازد. به عبارت بهتر قرآن یک ابررسانه است.

ابررسانه (به انگلیسی: Hypermedia) در فرهنگ ارتباطات، اصطلاحی کلی و فراگیر برای توصیف میزان تعاملی بودن یک رسانه است. پیشوند انگلیسی hyper از پیشوند یونانی "ὑπερ" و به معنی «بیش‌ازحد» و یا «فراتر از آن»، می‌آید.

ابررسانه بودن قرآن به این معناست که شاخصه‌های آن به‌عنوان یک رسانه، در عالی‌ترین حد قرار دارد و از همین رو دارای اعجاز رسانه‌ای شگفت‌انگیزی است. ابررسانه‌ها ویژگی تعاملی دارند و در قرآن نیز مدل تعاملی در حد اعلا وجود دارد.

قرآن ابررسانه‌ای است که پیامبر گرامی خدا (ص) به‌وسیله آن توانست در میان قلوب مردم ایجاد الفت نماید. در سوره‌ی مبارکه‌ی انفال آیه ۶۳ آمده است: وَأَلَّفَ بَینَ قُلوبِهِم لَو أَنفَقتَ ما فِی الأَرضِ جَمیعًا ما أَلَّفتَ بَینَ قُلوبِهِم وَلکِنَّ اللَّهَ أَلَّفَ بَینَهُم إِنَّهُ عَزیزٌ حَکیمٌ: و دل‌های آن‌ها را باهم، الفت داد، اگر تمام آنچه را روی زمین است صرف می‌کردی که میان دل‌های آنان الفت دهی، نمی‌توانستی، ولی خداوند در میان آن‌ها الفت ایجاد کرد، او توانا و حکیم است.

هدف این ابررسانه علاوه بر تعامل با مخاطب رفع نیازهای او است. معجزه‌ی آخرین فرستاده‌ی الهی، تعالیمی را برای انسان به ارمغان می‌آورد که موجب آرامش روحی و رفاه دنیوی و اخروی او و رفع نیازهای او می‌شود. انسان عصر معاصر که با بحران معنا مواجه شده بیش از بیش نیازمند آرامش روانی است و سفارش‌ها و دستورات قرآن کریم او را از اضطراب و نگرانی‌های جدید رهایی می‌بخشد.

نکته دیگر در مورد ابررسانه بودن قرآن این است که در قرآن کریم به مخاطب و انواع مخاطبان قرآن توجه ویژه شده و خطاب‌های قرآنی شاهدی بر این مدعا هستند.

عامل اساسی در تأثیرگذاری یک رسانه، شناخت مخاطب است که پیام‌رسانی تأثیر عمیقی دارد. گاهی مخاطب قرآن افرادی متعلق به فرهنگ خاصی هستند و گاهی انسان‌ها یا مؤمنین و یا اهل کتاب مورد خطاب واقع‌شده‌اند. در قرآن زمانی که همه‌ی مردم مورد خطاب بوده‌اند از خطاب‌هایی مثل «یا ایها الناس» استفاده‌شده است. پرکاربردترین خطاب قرآنی «یا ایها الذین آمنوا» است که حکایت از توجه ویژه قرآن به مخاطب مؤمن دارد.

در قرآن از زبان پیامبران نیز عباراتی مانند «یا قوم» برای خطاب قرار دادن قوم خود آمده است. پیامبران الهی نیز از طریق عباراتی مانند: «یا نوح»، «یا شعیب»، «یا موسی» و «یا ایها النبی» جزو مخاطبان قرآن هستند؛ بنابراین شناخت مخاطب و شرایط و نیازهای آن، ‌ که موجب انتقال صحیح و فهم بهتر معنای پیام می‌شود از ویژگی‌های مهم ابررسانه قرآن است.

قرآن معجزه‌ی جاوید پیامبر خدا (ص) است و جنبه‌های بسیاری از اعجاز آن را می‌توان از دیدگاه علوم گوناگون موردبررسی قرارداد. رسانه بودن قرآن در عصر حاضر که به دلیل پیشرفت چشمگیر فناوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی، عصر ارتباطات نامیده شده، از اهمیت بیشتری برخوردار است.

ابررسانه‌ی قرآن پیام‌هایی ازجمله رعایت عفت، نوع‌دوستی، صبر، گذشت، احترام، توکّل، شرح صدر، صلح، مبارزه با ستم، خلق نیکو را به انسان معاصر منتقل می‌کند و موجب حیات جدید مادی و معنوی برای او خواهد شد. در سوره‌ی حدید آیه ۹ آمده است: هُوَ الَّذِی یُنَزِّلُ عَلَی عَبْدِهِ آیَاتٍ بَیِّنَاتٍ لِیُخْرِجَکُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَی النُّورِ وَإِنَّ اللَّهَ بِکُمْ لَرَءُوفٌ رَحِیمٌ: او همان کسی است که بر بنده‌ی خود آیات روشنی فرو فرستاد تا شمارا از تاریکی‌ها به‌سوی نور بیرون آورد و مطمئناً خداوند نسبت به شما بسیار رئوف و مهربان است. قرآن به‌عنوان ابررسانه ای بی‌بدیل، به دلیل پویایی و تأثیرگذاری عمیق بر مخاطبان خود، در عصر حاضر نیز همچنان معجزه‌ای زنده و گویا است. معجزه‌ای که پیام‌های روح‌بخش آن بر جان مخاطب می‌نشیند و موجب جلای دل و صفای باطن او می‌شود.

مریم غازی اصفهانی